1. Ćwiczenia przygotowujące narządy artykulacyjne do wywołania zaburzonych głosek.
a) ćwiczenia oddechowe – wyrabianie oddechu dla mowy, wydłużanie fazy wydechowej, ćwiczenia emisyjne, ćwiczenia ekonomicznego zużywania powietrza i umiejętności synchronizowania pauz oddechowych z treścią wypowiedzi:
– wdech przez nos, wydech ustami,
– unoszenie rąk w górę podczas wdechu, spokojne opuszczanie rąk przy wydechu, – wykonywanie wdechu i zdmuchiwanie świeczki (powoli, szybko) na wydechu, – wykonanie wdechu wymawiając „s” z jednakową głośnością,
– wykonanie wdechu wymawiając „s” raz ciszej, raz głośniej,
– wykonanie wdechu dmuchając na skrawek papieru (odchylenie papieru musi być cały czas jednakowe),
– wydmuchiwanie baniek mydlanych przez słomkę,
– zdmuchiwanie płomyka świecy przy zwiększanej stopniowo odległości, – dmuchanie na kłębuszki waty, papierowe kulki, piłeczki,
– nadmuchiwanie balonów,
– gra na organkach, trąbce, gwizdku.
b) ćwiczenia języka:
– gwałtowne wysuwanie i wsuwanie języka w głąb jamy ustnej, zlizywanie z talerzyka miodu, posypki na torty,( na niby)
– „kląskanie” językiem o podniebienie twarde,
– dotykanie czubkiem języka na zmianę dolnych i górnych zębów przy silnie opuszczonej żuchwie,
– unoszenie czubka języka do wałka dziąsłowego,
– wysuwanie języka na górną wargę,
– odklejanie opłatka, chrupki od wałka dziąsłowego,
– głośne wymawianie głoski a z jednoczesnym unoszeniem języka do wałka dziąsłowego,
– kilkakrotne uderzanie czubkiem języka o wałek dziąsłowy,
– wielokrotne wymawianie sylaby da z głoską d realizowaną dziąsłowo jak w wyrazie: Andrzej, drzewo,
– lizanie podniebienia przy otwartych ustach,
– wypychanie językiem policzków.
c) ćwiczenia warg:
– szybkie zmienianie układu ust „uśmiech”-„ryjek”,
– utrzymywanie na wargach zwiniętych w „ryjek” kółeczka z cienkiego drucika, podczas wykonywania ćwiczeń manualnych (chodzi o odwrócenie uwagi od wykonywanego ruchu warg, by ćwiczona czynność wykonywana była automatycznie),
– wykonywanie ruchów imitujących gwizdanie i cmokanie,
– zakładanie wargi dolnej na górną i odwrotnie,
– dmuchanie przez wargi ułożone w kształt dziobka i z zębami górnymi na dolnej wardze,
– parskanie,
– półuśmiech-odciąganie na przemian kącików warg,
– nadymanie policzków i powolne wypuszczanie powietrza ustami lub nosem.
d) ćwiczenia podniebienia miękkiego:
– wdychanie i wydychanie powietrza przez nos,
– wypowiadanie sylaby apa z przedłużeniem momentu zwarcia warg,
– wypowiadanie sylab ap, op, ep, yp, up z przedłużeniem zwarcia warg,
-ćwiczenia z rurką (przenoszenie kawałków papieru),
– ziewanie.
e) ćwiczenia żuchwy:
– opuszczanie i unoszenie żuchwy ku górze,
– wykonywanie ruchów poziomych, raz z wargami rozchylonymi, raz z zamkniętymi, ruchy do przodu i do tyłu.
f) ćwiczenia emisyjno – głosowe – wyrabianie właściwej tonacji, kierowanie głosu na maskę, ćwiczenia umiejętności modulowania siły głosu i prawidłowego brzmienia głosek w sylabach, wyrazach, zdaniach, naśladowanie głosów.
– próby wymowy poszczególnych bądź niektórych samogłosek na różnej tonacji,
– ćwiczenia na wyrazach dźwiękonaśladowczych ( muuu…, chał chał…, pi pi…, itp.),
– stajemy swobodnie w niewielkim rozkroku, ręce luźno zwisają wzdłuż ciała, głowa lekko pochylona do przodu. Unosząc powoli głowę, bierzemy głęboki wdech, a wypuszczamy powietrze gwałtownie parskając jak koń (powtarzamy kilka razy),
– wyobraźcie sobie, że jesteśmy w lesie i chcemy przywołać koleżankę i kolegę, których nie widzimy
– przeciągamy samogłoskę w pierwszej sylabie: Kaaaaa…siu!, Maaaaa…ćku! – przeciągamy samogłoskę w drugiej sylabie: Elkaaaaa…, Tomkuuuu…
Zabawy usprawniające język, wargi, policzki: ”Jak języczek został żeglarzem”.
Rodzic/opiekun czyta tekst opowiadania, pokazuje ruchy języka, warg, opisane w nawiasach a dziecko naśladuje te ruchy.
Pewnego dnia języczek wybrał się nad jezioro (kląskanie). Zobaczył łódkę, otworzył kłódkę ( otwieramy usta), wsunął kluczyk (język na brodę) i już gotowe. Wsiadł do łódki (kląskanie). Chwycił prawe, potem lewe wiosło (ruch wahadłowy języka do kącików ust). Wiosłował na zmianę prawym i lewym wiosłem (wypychanie prawego i lewego policzka). Zmęczył się, wiec chwile odpoczął. Spojrzał w górę ( język dotyka górnej wargi), zobaczył długi sznur łabędzi (oblizywanie górnej i dolnej wargi) Postanowił policzyć ptaki ( liczenie górnych i dolnych zębów). Nieco dalej nadciągały ciemne obłoki (oblizywanie podniebienia). Języczek bał się, że dopadnie go deszcz. Postanowił wracać Wiosłował prawym i lewym wiosłem( wypychanie lewego i prawego policzka), co chwilę ocierając pot z czoła( dotykanie górnych i dolnych dziąseł). Dopiero wtedy zauważył przy łódce silnik. Odłożył wiosła ( oblizywanie górnej i dolnej wargi) i włączył silnik( brrrr) i szczęśliwie dopłynął do brzegu.
Zabawa: ”ZOO”
Rodzic/opiekun czyta tekst opowiadania, pokazuje ruchy języka, warg, opisane w nawiasach, a dziecko naśladuje te ruchy.
Pewnego dnia języczek wybrał się do ZOO. Spacerował od klatki do klatki (mówimy; tup, tup).W pierwszej klatce zobaczył małpy, które skakały po gałęziach (dotykamy czubkiem języka na przemian dolnych i górnych zębów), zjadały banany (poruszamy buzią jakbyśmy coś jedli), wydają małpie okrzyki (wołamy; gu, gu). W drugiej klatce mieszkał wilk. Był bardzo zły- pokazywał zębiska (pokazujemy zęby w szerokim uśmiechu i warczał (wrr). W trzeciej klatce osiołek wydawał osiołkowe odgłosy (i-u,i-u) i skakał, wymachując kopytkami (dotykamy językiem podniebienia). Następnie pan języczek spotkał węża. Wąż syczał( ssssss) i wił się (wolno wysuwamy język z buzi ruchem wahadłowym – od prawej do lewej). Pan języczek odwiedził słonia. Słoń chwalił się zwinną trąbą (robimy rurkę z języka). Potem poszedł obejrzeć krokodyla, który głośno kłapał paszczą (otwieramy i zamykamy wargi wyciągnięte do przodu). Następnie powędrował do klatek hien. Cóż tam porabia? Jak zwykle ma dobry humor i się śmieje ( śmiejemy się hi, hi, ha, ha, he, he). Pan języczek był już bardzo zmęczony. Teraz czas na lody. Ech, pyszne te lody (wykonujemy językiem ruchy przypominające lizanie lodów, następnie oblizujemy wargi ruchem okrężnym
Literatura:
- Skorek E. M: 100 tekstów do ćwiczeń logopedycznych. Wyd. Harmonia, Gdańsk 2008.
- Tońska – Mrowiec A: Języczkowe przygody i inne bajeczki logopedyczne. Wyd. Harmonia, Gdańsk 2007.
