„Nudzę się!” – jak często słyszymy od dzieci szczególnie w okresie kwarantanny! Czy musimy od razu biec na pomoc z zabawkami i rozrywkami? Czy koniecznie zasypywać dziecko rozwijającymi grami i edukacyjnymi zabawami? A może (nawet strach pomyśleć!) pozostawić dziecko z jego nudą i pozwolić samemu zadowolić jego potrzebę?
Podaję ciekawy artykuł psycholożki dziecięcej z Uniwersytetu SWPS w Warszawie Magdaleny Śniegulskiej.
– Nuda daje szanse na zdobycie ważnych informacji o sobie samym. Pozwólmy dzieciom się ponudzić – mówi psycholożka dziecięca z Uniwersytetu SWPS w Warszawie Magdalena Śniegulska.
Nuda nie ma dobrej sławy, o czym świadczy choćby powiedzenie: umrzeć z nudów. I nic dziwnego, nuda nie jest przyjemna.
To prawda. To stan pewnego dyskomfortu związanego z brakiem aktywności czy raczej stymulacji, bo może być tak, że coś robimy, na przykład przekładamy rzeczy z jednego pojemnika do drugiego, ale ta czynność potwornie nas nudzi. Nie jesteśmy w stanie się skupić na danej czynności, bo nas nuży. Dlatego nudę można określić jako stan zapotrzebowania na bodźce, na doznania, na stymulację.
Dzisiaj dzieci mają raczej nadmiar stymulacji i bodźców niż ich brak. W dodatku rodzice są ambitni i chcą dać dzieciom jak najwięcej.
No właśnie, bo wielu rodzicom wydaje się, że ich zadanie polega na tym, żeby dzieci dostawały maksimum. Uważają, że prawidłowy rozwój dziecka przebiega w bogatym w możliwości i doznania środowisku.
A tak nie jest?
W pewnym sensie jest, więc nie czepiałabym się takiego sposobu myślenia. Tylko że zapotrzebowanie na rozmaite bodźce jest bardzo różne, po pierwsze, w zależności od wieku dziecka, po drugie, od jego układu nerwowego.
Im mniejsze dzieci, tym mniejsze zapotrzebowanie?
Tak z grubsza można powiedzieć, ale tylko z grubsza, bo dzieci różnią się pod tym względem między sobą. Maluchy regulują sobie same to zapotrzebowanie na przykład w ten sposób, że po prostu zapadają w sen, odcinając się od źródła stymulacji. Same mają jednak niewielki wpływ na jej natężenie i jakość. Mogą, oczywiście, sygnalizować, że są przestymulowane albo nie, w różny zresztą sposób: pobudzeniem, płaczem, rozdrażnieniem, czasami próbą odseparowania się od źródła tych bodźców.
Rodzice już noworodkowi instalują nad łóżeczkiem świecąco-grające gadżety, włączają muzykę, czasami ambitną, jak sonaty Bacha. Na pewno chcą dobrze, ale czy rzeczywiście robią dobrze?
Bardzo trudne pytanie. Bo, oczywiście, ważne jest to, żeby dziecko wychowywało się w takim środowisku, w którym cały czas mierzy się z różnego rodzaju zadaniami, żeby stawiać mu poprzeczkę trochę powyżej jego możliwości rozwojowych, bo w ten sposób zachęca się je do przekraczania kolejnych granic. Ale jeżeli poprzeczka postawiona jest zbyt wysoko, jeśli stymulacja jest ogromna, to dziecko nie rozwija się prawidłowo. Tak jak nie rozwija się dobrze również wtedy, gdy stymulacji mu nie dostarczamy.
Rodzice dzisiaj częściej chyba przesadzają ze stymulacją, niż popełniają grzech zaniechania. Jaki może być tego skutek? Dziecko przyzwyczajone do nieustannego bodźcowania będzie się domagało kolejnego?
Nie znam badań, które by potwierdzały, że dzieci mogą uzależnić się od liczby stymulacji i w związku z tym domagać się ich więcej i więcej. Zresztą na szczęście są mechanizmy chroniące – łatwiej radzą sobie z nadmierną stymulacją dzieci o wysokiej samokontroli, elastyczności umysłu i stabilnej samoocenie. Niemniej jednak nadmiarowo stymulując dziecko, nie nauczymy go odpoczynku, wyciszenia pobudzonego układu nerwowego. A to jest równie niebezpieczne dla dziecka, jak i dla opiekuna. Każdy z dorosłych, kto zajmował się takim przestymulowanym dzieckiem, wie, jakie to trudne zadanie i jaki trudny do zniesienia stan dla dziecka, które ma kłopot z odpoczynkiem. Dlatego trzeba regulować liczbę bodźców, uczyć dzieci odpoczywać. Wiadomo, że one potrzebują więcej stymulacji niż dorośli, ale potrzebują różnorodności tej stymulacji.
Stymulować można także do wyciszenia?
Oczywiście. Czasem rodzice zapominają, jak ważną funkcję pełni wzmacnianie w dziecku uważności, dostrzegania szczegółów, kontemplowania chwili.
W ten sposób przygotowuje się dziecko do radzenia sobie z nudą?
Nudzenie się może być dobrym wstępem do samodzielności, do odpowiedzenia na pytanie: Co zrobić, żeby zapewnić sobie taki rodzaj pobudzenia, którego naprawdę potrzebuję? I to w nudzie jest najfajniejsze.
Czytałam o pewnym badaniu z udziałem studentów, których poproszono o wypełnienie kwestionariusza na temat podatności na nudę. Okazało się, że ci, którzy opisywali siebie jako łatwo ulegających nudzie, byli zarazem bardziej skoncentrowani na świecie zewnętrznym i gorzej radzili sobie z rozpoznawaniem swoich emocji.
Nuda uczy być samemu ze sobą, polubić własne towarzystwo, pokazuje, że nie zawsze potrzebuję kogoś ani czegoś na zewnątrz, żeby poczuć się dobrze, bo to, że jestem sam ze sobą, jest OK. Jeśli jednak nie nauczymy się tego w dzieciństwie, możemy stać się dorosłymi narażonymi na chroniczną nudę, a to już stan niebezpieczny dla zdrowia i życia. Są badania, które pokazują, że osoby dorosłe cierpiące na chroniczną nudę są bardziej skłonne do zachowań ryzykownych, np. do szybkiej jazdy samochodem. Inne pokazują, że takie osoby żyją krócej.
Większość rodziców niepokoi to, że dzieci się nudzą.
Proszę zwrócić uwagę, że na ogół mówimy o nudzie w kontekście czasu wolnego, za który rodzice często przyjmują odpowiedzialność. Dlatego chcą zrobić wszystko, żeby dziecko się nie nudziło. Tymczasem dobrze, żeby się ponudziło.
Bo?
Bo taki stan pozornego nicnierobienia jest ważny na drodze rozwoju. Motywuje dziecko do poradzenia sobie z tą sytuacją samemu. Ono musi coś z tą nudą zrobić, zapewnić sobie jakieś atrakcje. Oczywiście, ważne, aby nie mylić nudy z samotnością.
Dzieci nudzą się także w szkole, zwłaszcza te zdolne. Szkoła to dobre miejsce na nudę?
Niekoniecznie. Ale nudzące się na lekcji dziecko może być ważnym papierkiem lakmusowym dla nauczyciela. Może dać mu dość bolesną, ale istotną informację na temat tego, jak prowadzi zajęcia. Jeżeli dziecko ma się czegoś nauczyć, to osiągnie to efektywniej, jeżeli nie będzie się nudzić. Jeśli się nudzi – traci koncentrację, motywację, uwagę. Tymczasem nie uczymy dzieci, żeby zgłaszały, że zaczynają się nudzić. To źle widziane.
Dlaczego rodzice tak bardzo walczą z nudą pociech?
Czasami dlatego, że potrzebują zająć czymś dziecko, żeby mieć czas dla siebie. A najprościej jest je zająć, włączając bajkę, grę. Tymczasem kształcąca byłaby konfrontacja z tym, co innego dziecko mogłoby wtedy zrobić. A mogłoby zainteresować się tym, co wokół, porysować, poczytać, pobawić się z siostrą, porozmawiać z dziadkiem. Dzieci są różne, ale na ogół chętnie wchodzą w takie aktywności, są zainteresowane relacjami społecznymi. Dla nich obserwowanie dorosłego, śledzenie jego mimiki, słuchanie, co mówi, może okazać się zajmujące.
Uważamy, że dzieci z nudów wpadają na głupie pomysły.
I dlatego nie zostawiamy im przestrzeni do samodzielności. Jesteśmy przekonani, że musimy cały czas zapewniać im atrakcje, wypełniać czas, decydować o nich, znać odpowiedzi na tysiące ich pytań. A dzieci mają olbrzymi potencjał, są bardzo kreatywne.
No właśnie tej wybujałej kreatywności najczęściej się obawiamy.
Czasami rzeczywiście dzieciom wpadają do głowy pomysły, od których włosy jeżą się na głowie. Ale ten wolny czas to dla nich ważne doświadczenie. Wtedy uczą się tego, że ich czyny mają swoje konsekwencje, czasami niebezpieczne albo nieprzyjemne dla innych, a to też ważny element socjalizacji. Większość przedszkoli reklamuje się lekcjami języków obcych, tańcem, teatrem, spotkaniami z weterynarzem, fizykiem kwantowym. Tymczasem przedszkole dobre, czyli takie, które stymuluje do rozwoju, przeznacza dużo czasu na swobodną zabawę, pozostawia dziecku przestrzeń do bycia ze sobą samym i ze sobą nawzajem.
Co to dzieciom daje?
Na przykład szansę uczenia się od siebie nawzajem, także własnego ciała. Dzieci wtedy eksperymentują, turlają się, podskakują, obserwują, jak ciało reaguje, jak reagują inne dzieci na ich zachowanie. Dorosły na ogół dostosowuje się do dziecka, natomiast rówieśnik powie mu wprost, czy mu się podoba to, co on robi, czy nie. To naprawdę ważny element procesu socjalizacyjnego. Często to powtarzam i mam wrażenie, że mówię w kółko to samo: współczesne badania nad tym, co decyduje o sukcesie życiowym, dowodzą, że coraz bardziej liczą się kompetencje społeczne. Bo kiedy dziecko rozumie innych ludzi, dobrze się z nimi czuje, to sobie w życiu poradzi. W trudnych sytuacjach istnieje większe prawdopodobieństwo, że uzyska od innych wsparcie. Kompetencji społecznych nabywa się wtedy, gdy umie się być ze sobą, gdy się siebie rozumie. A to jest możliwe wtedy, kiedy niczym się nie zajmuję, czyli kiedy się nudzę.
Nudzące się dzieci potrafią same wymyślić zabawę, trzeba tylko przestać je bezustannie czymś zajmować.
Badania pokazują, że bycie tzw. helikopterowym rodzicem, który cały czas reaguje i odpowiada na potrzeby dziecka, sprawdza się właściwie tylko do trzeciego roku życia. Jeżeli potem nadal mamy taki wzorzec wychowawczy, to robimy dziecku więcej krzywdy niż pożytku. Okazuje się bowiem, że samoocena takich dzieci jest dużo niższa, one nie wiedzą, co potrafią, nie wierzą w siebie, bo we wszystkim wyręczają je rodzice. Często moje koleżanki terapeutki opowiadają, że przychodzą do nich rodzice zaradni, obrotni, pełni energii, a potem okazuje się, że ich dziecko jest zupełnie bezradne.
Dlaczego?
Ponieważ są tak hop do przodu, że wyprzedzają dziecko we wszystkim. Nie pozostawiają mu obszarów, w których może doświadczyć, że sobie poradzi.
To podsumujmy: jakie pożytki przynosi nuda?
Dziecko może zastanowić się wtedy, czego potrzebuje. Może zobaczyć, czy potrzebuje innych ludzi, czy poczytania, poskakania, pogrania. I dowie się tego nie od rodziców, którzy powiedzą: „Pobiegaj, porysuj albo zjedz coś”, tylko od siebie. Nuda daje szanse na zdobycie ważnych informacji o sobie samym.
Jak można uczyć dziecko radzenia sobie z nudą?
Bardzo ważne jest modelowanie, czyli pokazanie tego w praktyce. Na przykład siedzimy z dzieckiem i obserwujemy świat, nazywamy to, co widzimy, bez konieczności działania. Dobry rodzic – co pokazują badania – to nie taki, który chroni dziecko przed doznawaniem przykrych stanów emocjonalnych, tylko taki, który w tych przykrych stanach mu towarzyszy, co nie znaczy, że wszystko za nie załatwia.
Co odpowiedzieć, gdy słyszymy: „Mamo, nudzę się”?
Można zapytać: „Co mógłbyś zrobić, żeby się nie nudzić?”.
Dziecko powtarza: „Pytam ciebie”.
Mama odpowiada: „To nie ja się nudzę, tylko ty. Zastanów się, kiedy czujesz się dobrze, co sprawia ci przyjemność”.
Na co dziecko: „Nie nudzę się, jak gram na komputerze”.
Zapytajmy: „A jak nie ma komputera? Przypomnij sobie, co robimy, gdy na przykład jedziemy razem autem na wakacje”. Możemy wykorzystać ten czas, żeby uczyć uważności, na przykład rzucamy hasło: „Wygrywa ten, kto pierwszy zobaczy coś niebieskiego”. Albo: „Znajdźcie coś na literę »a«”. Można liczyć drzewa, samochody. Dobrze zapytać dziecko, jaką zabawę proponuje.
Nastolatki rzadko skarżą się na nudę. Częściej to rodzice mają im za złe, że nic nie robią, że marnują czas.
To prawda. Często słyszę: „Drażni mnie to, że on leży na kanapie i nic nie robi”. Pytanie, czy naprawdę nic nie robi, czy raczej odpoczywa. Rodzice nastolatków zupełnie nie biorą pod uwagę tego, że ich dzieci przeżywają zmiany w funkcjonowaniu fizycznym i psychicznym, że naprawdę potrzebują więcej snu i odpoczynku. Jeśli jednak wcześniej nie pokazaliśmy dziecku, jak ważna jest akceptacja takich stanów, nie rozmawialiśmy o tym i jeżeli chcemy zacząć tego uczyć w okresie nastoletnim, to prawdopodobnie poniesiemy porażkę. Myślę nawet, że lepiej się wstrzymać i wrócić do rozmowy na ten temat, jak dziecko będzie dorosłe. A najlepiej, oczywiście, od małego uczyć uważności na siebie samego, nazywania tego, co dziecko czuje, czego pragnie. Czyli pozwalać mu się ponudzić.
