Dziecko z zespołem Aspergera i Autyzmem w przedszkolu.
Każdy rodzic chce, by jego dziecko trafiło do spokojnej, grzecznej grupy przedszkolnej, by na zajęciach mogło w spokoju skupić się na omawianym temacie i miało jak najmniej bodźców rozpraszających i miało jak najwięcej kolegów, z którymi w wolnych chwilach oddaje się wspólnej zabawie. Jednak coraz częstszym zjawiskiem w przedszkolach publicznych jest to, że najczęściej na początku roku inni rodzice dowiadują się, że z ich dziećmi razem do grupy będzie uczęszczało dziecko ze spektrum autyzmu bądź zespołem Aspergera, co zaczyna budzić w nich wiele obaw- jak takie dziecko funkcjonuje na co dzień, czy nie będzie „rozwalało” zajęć, przez co jego dziecko nie nabędzie niezbędnej wiedzy, którą nauczyciel powinien przekazać mu w ciągu dnia, oraz czy najzwyczajniej w świecie takie dziecko ze swoją „innością” niechcący nie będzie krzywdziło naszego dziecka. Obawy te biorą się z tego, iż rodzice często nie mają pojęcia jak tak naprawdę funkcjonują takie dzieci.
Zacznijmy od prostego wyjaśnienia, czym się charakteryzują zarówno zespół Aspergera oraz autyzm. Wbrew krążącej opinii nie są to choroby, tylko całościowe zaburzenia rozwojowe. Autyzm definiuje triada zaburzeń(w oparciu o kryteria diagnostyczne Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10): brak elastyczności oraz płynności w przebiegu procesów myślowych jak i zachowań, oznaki sztywności =, zaburzenia zarówno języka jak i wszystkich możliwych form komunikowania się dziecka oraz zaburzenia relacji społecznych. Powszechnie przyjęło się, że Zespół Aspergera jest jednostką lepiej rokującą na przyszłość, bo cechuje ją umiejętność komunikowania się dziecka z otoczeniem, rozumienie oraz mowa, które zazwyczaj są rozwinięte w prawidłowy sposób.
W przedszkoli ogólnodostępnych nie są zapisywane osoby z ciężkimi przypadkami autyzmu czy zespołu Aspergera, takie osoby zazwyczaj pozostają pod opieką placówek specjalnych. Do placówek ogólnodostępnych rodzice zapisują z autyzmem bądź Aspergerem, gdyż ich zdaniem kontakt ich pociechy z dzieckiem w pełni prawidłowo funkcjonującym może tylko ich dziecku wyjść na dobre. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej zarówno w szkołach jak i przedszkolach ogólnodostępnych, do których uczęszczają dzieci z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego wydanego ze względu na autyzm, w tym ZA, zatrudnia się dodatkowo asystenta, nauczyciela wspomagającego bądź pomoc nauczyciela. Dziecko z autyzmem bądź/i ZA ma prawo przebywać w swojej grupie rówieśniczej. To od nas dorosłych wymagane jest szczególne podejście do specyfiki jego trudności.
Dzieci ze stwierdzonym autyzmem bądź ZA bardzo często nie potrafią dostosować się do stawianych im wymagań, mimo iż bardzo by tego chciały. Mają w głowie zakodowane pewne rzeczy, wyuczone stałe wzorce zachowań, które bardzo ciężko im zmienić(np. Zawsze jedzą obiad w niebieskim talerzu, układają klocki według konkretnego wzoru i mimo namów nie zmienią znanego im dobrze schematu). Stereotypie można podzielić na: poznawcze(dziecko powtarza regularnie czynności np. zapamiętuje tablice rejestracyjne bądź liczy schody za każdym razem jak po nich wchodzi), ruchowe(są to powtarzalne ruchy jego ciała, które pozwalają mu zachować komfort psychiczny oraz kontrolę nad emocjami praz pomaga mu w ten sposób wyrazić swoje emocje np. zaciskanie pięści, nawijanie palców na włosy czy skakanie) oraz zachowania kompulsywne(które łączą się z poczuciem przymusu, niemożliwość realizacji takiej potrzeby przez dziecko z autyzmem i ZA powoduje napięcia oraz dyskomfort, mogą to być np. wchodzenie na schody zawsze prawą stopą, przed zgłoszeniem się do odpowiedzi dziecko najpierw zakłada włosy prawą ręką za ucho). Stereotypowe zachowania mogą być dla nas często niezrozumiałe, zaskakujące, jednak na początku nie jesteśmy w stanie ich zmienić. Każda zmiana budzi w dzieciach autystycznych niepokój oraz strach. Z upływem czasu, wzmocnieniami pozytywnymi oraz cierpliwością możemy stopniowo wypracowywać zmiany w zachowaniu dziecka na takie, którego pożądamy.
Dzieci z autyzmem czy ZA nie rozumieją przenośni, każde słowo odbierają w sposób dosłowny. Nie są w stanie zrozumieć ani metafor, zwiazków frazeologicznych, ironii czy metafor. Czasami zdarza się, iż nie potrafią one ani odczytywać ani rozumieć mowy pozawerbalnej, czyli gestów, mimiki czy tonu wypowiedzi. Dlatego zamiast reagować nerwowo, wypowiedzieć spokojnym tonem w stronę dziecka zdania typu: Nie podoba mi się Twoje zachowanie. Polecenia kierowane w stronę dziecka z autyzmem i ZA powinny być proste, krótkie oraz mówione w języku adekwatnym do poziomu trudności dziecka. Dzieci te często nie potrafią też kłamać. Są szczere do bólu, co często może powodować konflikty z jego równieśnikami. Bywają też bardzo łatwowierne.
Wiele dzieci z autyzmem i ZA może mieć spore problemy zarówno z zabawą w towarzystwie z rówieśnikami, ale także blisko niej. Przyczyną tego może być odbiór intensywnych bodźców z otoczenia- dźwięk, dotyk, zapach, ale również strach. Wykazują często zachowania aspołeczne w stosunku do obcych osób. Uciekają przed nimi, wykazują zachowania agresywne, unikają kontaktu wzrokowego oraz dotyku. Mimo iż osoby z autyzmem oraz ZA maja prawidłowo rozwinięte narządy zmysłów, jednak nie odbierają informacji z otaczającego ich świata w sposób prawidłowy. Jedne osoby uwielbiają kręcić się na huśtawce, bujać, biegać, inne zaś wolą usiąść spokojnie na ławce, bo często kręci im się w głowie- ich zmysł równowagi często lubi płatać im figle. Często może występować również zaburzenie czucia powierzchniowego- czasem delikatne dotknięcie dziecka w ramię może powodować u niego ból a nieoczekiwany dotyk powoduje wstręt czy strach, bądź też przeciwnie. Dzieci te mogą odczuwać ciągłą potrzebę dotykana czegoś. Wzrok też może działać nieco inaczej, niż u osoby zdrowej. Dla dzieci z ZA i autyzmem świat może się wydać wirujący, przeskakujący, składający się z wielu miliona obrazów, po prostu przerażający. Dla innych znów otaczający ich świat może być ponury, szary, mało ruchliwy. Tak samo z słuchem- dla części dzieci może być bardzo czuły, albo wręcz przeciwnie- stale przygłaśniają radio, bo wszystko wydaje im się za ciche, lgną do miejsc wypełnionych hałasem, domagają się jego większej ilości. Często zdarzają się również problemy z węchem oraz smakiem- dzieci mogą akceptować potrawy o danej konsystencji, kolorze, często tolerują tylko dany rodzaj np. makaronu albo ryby, z drugiej strrony mogą zjadać wszystko, nawet te rzeczy niejadalne ze smakiem np. papier, moneta i odczuwać przyjemność z ich smakowania. Czasami odczuwają nadmiernie zapach perfum, proszku do prania, oddechu ludzkiego, inni zaś praktycznie nie odczuwają tych zapachów. Te dwa przypadki oznaczają dwie reakcje z którymi mamy do czynienia. Nazwamy je niedorważliwość i nadwrażliwość sensoryczna.
Dzieci z autyzmem i ZA które dobrze funkcjonują, mogą robić bardzo duże postępy rozwojowe i już po roku chodzenia do przedszkola ogólnodostępnego możemy dostrzec różnice w funkcjonowaniu dziecka, choć oczywiście nie jest to żadną regułą. Każde dziecko jest inne i to jest piękne.
Bibliografia:
1. „Dziecko z Autyzmem i zespołem Aspergera w przedszkolu ogólnodostępnym” w: Bliżej przedszkola nr 1.184/2017, s. 6-9.
2. Nie jestem kosmitą. Mam zespół Aspergera, Ławicka Joanna, Wyd. Seven Heroes, Wrocław 2016.
3.Bobkowicz-Lewartowska L.: Autyzm dziecięcy: zagadnienia diagnozy i terapii. Kraków 2000
4. Olechnowicz H.: Wokół autyzmu: fakty –skojarzenia –refleksje. Warszawa 2004.Pisula E.: Małe dziecko z autyzmem. Gdańsk 2005
